با مروری بر گذشته تحولات صنعتی و اقتصادی دنیا که به خصوص پس از جنگ جهانی دوم به وقوع پیوست در می یابیم که پس از جنگ جهانی دوم که همراه با انقلاب صنعتی بود، صنایع مختلف به منظور ماندگاری و ادامه حیات از روش های مختلفی همچون: برنامه ریزی تولید، زمان بندی تولید، زمان سنجی، الگوهای چیدمان ماشین آلات، مکان یابی، ارتقای بهره وری نیروی کار، ارتقای تکنولوژی و امثال این ها بهره بردند. وجه مشترک همه این روش ها متمرکز بودن به درون بنگاه و تلاش در جهت کاهش هزینه ها در درون بنگاه یا کارخانه می باشد. هرچند این روش ها تا دهه ٧٠ میلادی تا حد زیادی پاسخ گوی نیاز صاحبان صنایع در کاهش هزینه ها و افزایش توان رقابت پذیری شان بود ولی در اوایل دهه ٨٠ دیگر تنها توجه به درون سازمان برای کاهش هزینه کافی نبود و سازمان ها برای بقا در نظام اقتصادی که به سرعت دستخوش تغییرات بود و انعطاف چذیری و تولید اقتصادی از شروط ادامه حیات در چنین محیطی بود. ناچار از تعامل با سایر سازمان های همنوع و وابسته شدند.
از این رو، در دهه نود میلادی به همراه بهبود در فرایندهای تولید و به کارگیری الگوهای مهندسی مجدد، مدیران بسیاری از صنایع دریافتند که برای ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرایندهای سازمان کافی نیست، بلکه تأمین کنندگان قطعات و مواد نیز باید موادی با بهترین کیفیت و کمترین هزینه تولید کنند و توزیع کنندگان محصولات نیز باید ارتباط نزدیکی با سیاست های توسعه بازار تولید کننده داشته باشند. با چنین نگرشی، رویکردهای زنجیره تأمین و مدیریت لجستیک پا به عرصه وجود نهاد. رویکرد مدیریت زنجیره تامین طی سه دهه اخیر در بین سازمان ها و کشورهای مختلف مقبولیت خاصی پیدا کرده و همچنان از مقبولیت خاصی برخوردار است. اما تحولات جهانی و درنوردیده شدن مرزهای جغرافیایی در تولیدهای فرامرزی باعث ارتقای زنجیره های تأمین و پدیداری رویکردی نوین با عنوان شبکه های کسب و کار شده است.
در دوره ای که با مواردی چون رقابت جهانی، پیشرفت های تکنولوژیکی و نوآوری مشخص می شود، شبکههای کسب و کار نقش بسیار حیاتی در افزایش رقابت SMEها دارند. شبکه سازی راهی مفید برای صاحبان / مدیران شرکت های کوچک و متوسط برای توسعه تخصص بازاریابی و بهبود عملکرد آنها است. به همین ترتیب، شبکه سازی به شکل خوشه ها، اتحادهای استراتژیک و همکاری های مشارکتی به عنوان یک ابزار رقابتی در میان این شرکت ها تبدیل شده است. اگرچه در کشورهای توسعه یافته مطالعات تجربی زیادی در مورد شبکه های کسب و کار انجام شده است، اما این موضوع در کشورهای در حال توسعه کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
شرکت های کوچک و متوسط در اغلب موارد به صورت انفرادی قادر نیستند فرصت های بازار را به دست آوردند، زیرا این کار مستلزم تولید انبوه، استانداردهای همگن و تداوم عرضه مرتب است. به همین ترتیب چنین شرکت هایی از لحاظ حصول به صرفه های ناشی از مقیاس در زمینه خرید نهاده مانند تجهیزات، مواد خام، اعتبار مالی، خدمات مشاوره نیز دچار مشکل می شوند. کوچک بودن مانع بزرگی برای درونی کردن کارکردهای آموزشی، بازارسنجی و پشتیبانی فنی است. حال آن که همه این موارد شالوده پویایی بنگاه ها است و از طرفی کوچک بودن ممکن است مانع تقسیم کار تخصصی و موثر در داخل شرکت ها شود.
شبکه سازی این امکان را فراهم می سازند که با تجمیع شدن بنگاه ها بخشی از مشکلات فوق مرتفع گردد. در شرایط فعلی اقتصاد جهانی بنگاه ها به دنبال مدل های کسب و کار شبکه ای برای کسب مزیت رقابتی و دفاع از خود علیه کالایی شدن و نوآوری مخرب هستند. شرکت های کوچک در عین حال که رقبای طبیعی یکدیگرند، اعضای داخل یک شبکه مستقل هستند. آثار ناشی از تجمیع آنقدر می تواند محسوس باشد که مزایای رقابت صرفا در چارچوب این تجمیع می تواند معنا پیدا کند.
شبکه های کسب و کار به یک انجمن تجاری اشاره دارند، که قادر به ایجاد ساختارها، فرایندها، تصمیمگیری های مشترک و ادغام تلاش های اعضای آن شبکه برای طراحی و تولید کالاها و خدمات و تبادل اطلاعات و سایر منابع می باشند. شبکه سازی در شرکت های کوچک و متوسط، به فرایند های شبکه ای اشاره دارد که مدیر یا مالک مربوطه در خصوص مدیریت فعالیت های تجاری متقبل می شود. تحقیقات انجام شده درسال 2010 نشان داد که درگیری در شبکه سازی باعث ایجاد اعتماد در روابط تجاری می شود. ضمن این که شرکت های کوچک و متوسط از ارتباطات خود در شبکه های تامین کنندگان، مشتریان، دوستان و بستگان، می توانند برای اهداف مختلف خود استفاده نمایند. روابطی که می تواند بر مبنای اعتماد توسعه داده شود.
شرکت ها، به عنوان بازیگران اجتماعی و اقتصادی، اعضای شبکه های متعددی هستند که می توانند رسمی یا غیر رسمی، ساختار یافته یا سازمان نیافته اند، مدیریت شده و یا مدیریت نشده باشند. متون اقتصادی و مدیریتی اساسا بر حضور بازده مثبت اقتصادی از جانب این تعاملات توافق دارند، و استدلال می کنند شرکتهایی که به صورت مجزا فعالیت می کنند به طور سیستماتیک، عملکرد بدتری را نسبت به شرکتهایی که با یکدیگر همکاری می کنند، دارند. از هر دو دیدگاه تجربی و نظری فعالیت های شبکه ای شرکتها به طور گسـترده در زمینه های کارآفرینی و مدیریتی مورد بررسی قرار گرفته است. عضـویت در شبکه می تواند یک منبع مهم برای مزیت رقابتی شرکت ها باشد. امکان دسترسی به دانش و یا سایر منابع با هزینه های پایین وجود دارد. همچنین امکان بهره مندی از مزیت های اقتصادی بدون معایب مربوط به ابعاد بزرگ بودن برای شرکت ها را در بر خواهد داشت.
شبکه ها به شرکت ها اجازه به اشتراک گذاشتن هزینه ها و ریسک هایی که وقتی شرکت ها بسیار بزرگ میشوند با آنها مواجه هستند را می دهد. در سطح کمتر ملموس شبکه ها و خوشه ها انتقال دانش میان شرکت ها را فراهم می سازند. ارتباط میان مدیران و کارکنان باعث بهبود یادگیری، افزایش دانش و ورود کانال های جدید برای اطلاعات و فرصت های تجاری است. این فرایند یادگیری از طریق شبکه یکی از ارزشمندترین دستاوردهای شرکت های مشارکت کننده در یک شبکه است و به آنها اجازه توسعه یا ارتقاء رشته ای از شایستگی های شان را در یک فضای منعطف می دهد. شبکه ها و خوشه ها یک محرک و انگیزه بزرگ برای نوآوری هستند. این کسب و کارها می توانند خود را با نتایج تحقیقات جدید و فناوری های نوین که برای آنان بهره وری به ارمغان می آورد، تطابق دهند.
همانگونه که در گذشته شاهد توسعه و گسترش مدیریت تولید به مدیریت زنجیره تأمین بوده ایم امروزه شاهد به کارگیری مفهومی جامع تر با عنوان مدیریت شبکه ای کسب و کار هستیم. مهم ترین وجه تمایز و برتری شبکه های کسب و کار نسبت به زنجیره های تأمین، شکل گیری همکاری ها و روابط چندگانه به جای روابط دوگانه ای که در زنجیره های تأمین سنتی داشته ایم می باشد و صد البته همچون بسیاری از مفاهیم علمی که خواستگاه به کارگیری و مطرح شـدن آنها از نیاز واقعی دنیــا بدان شکل گرفته است.
شبکه های کسب و کار دربرگیرنده شرکت هایی که برای نیل اهداف مشخص و رسیدن به نتایج قابل شناسایی و اندازه گیری گردهم می آیند. به طور مشخص یک شبکه عبارت است از تعدادی شرکت با عضویت محدود که توافق کرده اند از طریق همکاری برای رسیدن به اهداف خاص کسب و کار خود که به احتمال زیاد افزایش رقابت پذیری و دستیابی به مزیت یا سود مالی متقابل است، گرد هم آیند. شبکه کسب و کار به تعاملات مداوم و قانون مندی اشاره دارد که یک سازمان در زنجیره ارزش خود با تامین کنندگان و خریداران برقرار می نماید. واژه " شبکه " اشاره به مجموعه تعاملاتی دارد که سازمان های فعال در یک مجموعه کاری مرتبط از گذشته تا به امروز و طبق اصول و توافقاتی با یکدیگر داشته اند. سازمان های مذکور از توانایی تسهیم و به اشتراک گذاری اطلاعات برخوردار بوده و در زمینه مذکور تعاملات مناسبی با یگدیگر دارند. شبکه های کسب و کار را می توان دربرگیرنده مواردی چون تعاونی ها، بنگاه های مجازی، انجمن ها، اتحادیه ها و همچنین تشکل ها در نظر گرفت.
تعريف شبكه هاي كسب و كار از تعامل در شبكة روابط اجتماعي سازمان ها شكل گرفته است. امروزه، شبكه هاي بين سازماني و نحوة تأثيرگذاري آنها بر ابعاد مختلف سازمان، اهميت بسزايي در مباحث مزيتهاي سازماني پيدا كرده است. شايد بتوان نقطة شروع اين اهميت را رويكرد رابطه اي به مزيت رقابتي دانست كه سينگ و دير در سال 1998 مطرح كردند. پژوهش هاي جديد در راستاي فهم بهتر چگونگي ايجاد ارزش از شبكه هاي كسب و كار به شدت رشد داشته اند. شبكه هاي كسب و كار و منابع شبكه هاي (مثل اطلاعات، دسترسي، سرمايه، خدمات و كالا) منبعي از مزيت رقابتي پايدار محسوب مي شوند. شبكههاي كسب و كار، شركت ها با دارايي ها و شايستگي هاي متفاوت را به هم وصل مي كنند تا بتوانند فرصت هاي بازار جديد را پيش بيني كنند. علاوه بر اين شبكه هاي كسب و كار دسترسي شركت را به قابليت هاي جديد تسهيل مي كند.
مهدی رفیعی
پایان
